Për platformën #Depolarizohu, e cila është pjesë e projektit “Përmes depolarizimit deri në institucione demokratike, stabile dhe gjithëpërfshirëse: kontribut i shoqërisë civile”, Instituti për Media dhe Analitikë IMA bisedoi me Aleksandar Kërzhalovskin, drejtorin ekzekutiv të Qendrës Maqedonase për Bashkëpunim Ndërkombëtar— MCMS.
Në fokus të intervistës janë polarizimi dhe përçarjet në shoqëri dhe zgjidhjet e mundshme për tejkalimin e tyre. Kërzhallovski u përgjigjet edhe pyetjeve rreth bashkëpunimit ndërmjet sektorit civil dhe institucioneve, si dhe reformave në fushat: institucionet demokratike, sundimi i ligjit dhe reformat në administratën publike, të cilat janë pjesë e procesit të skriningut dhe negociatave me BE-në.
Polarizimi është një nga problemet më të mëdha në vend – gjenerator i shumicës së problemeve tjera
IMA: Në vitet e fundit, disa organizata dhe hulumtime ndërkombëtare dhe vendase tregojnë për polarizimin në rritje në shoqërinë maqedonase. Kjo çështje është trajtuar edhe përmes thirrjeve dhe programeve të kaluara, të cilat janë udhëhequr nga Civica Mobilitas. Dihet se MCMS është pjesë e konsorciumit që zbaton këtë program të financuar nga SDC dhe Ministria e Punëve të Jashtme të Zvicrës, pra qeveria e Zvicrës. Si të depolarizohet shoqëria, duke marrë parasysh faktorët e shumtë që gjenerojnë lloje të ndryshme polarizimi, veçanërisht partitë politike në vend?
Kërzhallovski: Po, edhe unë për një kohë të gjatë e konsideroj që ky është një nga problemet më të mëdha në vend – polarizimi, megjithëse nuk njihet shpesh, sepse, apo jo, zakonisht flasim për standarde jetese, për çmime të larta, për çmime të ulëta, pagat, korrupsioni, e të ngjashme, ose për luftën në Ukrainë si ndikim i gjithë kësaj, për krizat energjetike… Dhe vetë fenomeni i polarizimit, në sondazhet që bëjmë për këto probleme më të mëdha, rrallë njihet ose identifikohet si një problem në vetvete.
Por nga ana tjetër, shihet se në fakt është gjeneratori i shumicës së problemeve të tjera, sepse është, apo jo, një fenomen që shfaqet, sidomos në politikën e lartë, veprimi i partive politike, e kështu edhe në formimin e diskursit publik, i cili fatkeqësisht është kthyer në një mënyrë sjelljeje. Dhe kjo ndoshta i ka rrënjët që nga qeverisja e mëparshme e Gruevskit, kur u afirmua si një mënyrë për të luftuar kundër kundërshtarit politik. Fatkeqësisht, ende nuk është çrrënjosur dhe përgjithësisht e shohim me konferencat të përditshme për shtyp që për mua janë stupide, në veçanti, të dy partive më të mëdha, të cilat luftojnë çdo ditë. Asgjë, qoftë edhe konstruktive kur bëhet, nuk mund të kalojë, sepse të nesërmen tashmë ka një sulm për ndonjë temë tjetër.
Dhe, për fat të keq, ndoshta shembulli i fundit është kur pas mbledhjes së liderëve, konstruktiviteti zgjati 24 orë, dhe u shpërbë nga të dyja palët me sulme për gjëra krejtësisht të ndryshme ose për të njëjtat tema që u diskutuan atje. Dhe, fatkeqësisht, ka mjaft ndikim, dhe pikërisht për këtë kemi dhënë mbështetjen e Civica Mobilitas, e më vjen mirë që ka një projekt që merret me polarizimin si fenomen dhe me mënyrat për të depolarizuar veten në shoqëri.
Duhet të gjitha ngjarjet në shoqëri të vështrohen në mënyrë kritike dhe të mos vendosemi në istikamet partiake
IMA: A ka ndonjë mënyrë për ta ndërruar këtë imazh të konfrontimeve, që kryesisht buron nga partitë politike – partitë më të mëdha politike që përmendët ju, por dhe subjektet e tjera politike nuk mund t’i çkyçim nga kjo? Çfarë mund të bëjmë si shoqëri? Është e dukshme që partitë politike duhet ta ndërrojnë mënyrën se si qasen, por çfarë mund të sjellin aktorët tjerë– institucionet, sektori civil, mediat – e të japin kontributin e tyre në këtë drejtim?
Kërzhallovski: Ndoshta, për fat të keq, kontributin më të madh mund ta bëjnë vetë partitë politike. Për fillim, me ndaljen e këtyre pres-konferencave, në të cilat vetëm akuzohet për çfarëdo gjëje, dhe pas asaj nuk merren masa institucionale në lidhje me atë që është thënë. Por, si duket, ajo u shërben si theksim i dallimit me oponentin politik, dhe me ndonjë matematikë se kjo eventualisht do të sjellë ndonjë votë në zgjedhje. Për fat të keq, nuk pres, shumë herë e kam thënë edhe më parë, edhe udhëheqësve të partive politike, por e shikoj se që kjo nuk do të ndryshojë. Dhe është njëfarë mënyre e luftës politike, edhe pse sipas meje mjaft primitive dhe në përgjithësi kontraproduktive. Por, me siguri i kanë matematikat e tyre dhe ndoshta unë jam gabim.
Për këtë arsye duhet ne të tjerët të bëjmë më shumë, dhe mes tjerash, prandaj është kjo mbështetje për këso projekte, ku do të ketë ndikim mbi opinionin publik të qytetarëve, të dëshmohet që nuk është gjithçka e zezë ose që nuk është gjithçka e bardhë dhe duhen t’i shohim të gjitha ngjarjet në shoqëri në mënyrë kritike dhe të mos pozicionohemi në istikame partiake. Kështu që, them, objektivisht t’i vëzhgojmë ngjarjet, dhe kur të kemi dallim në mendimet, të mundemi në mënyrë të kulturuar të bisedojmë për ato dhe të bindemi me argumente a është kështu apo ashtu, e se çfarë duhet bërë në lidhje me këtë. Për fat të keq, edhe vet fenomeni është afatgjatë, dhe me siguri do të duhet më shumë kohë. Por, për fat të keq, është edhe trend global. E shoh që se çfarë po ndodh në Amerikë, atje ndoshta ai polarizim është edhe më radikal, dhe nuk jam optimist që së shpejti do mundemi ta zgjidhim, edhe pse kujtojmë edhe kohëra më të mira në këtë kuptim.
Institucionet çdo ditë e më shumë u nënshtrohen presioneve partiake dhe partizimit
IMA: Dialogu shoqëror është i rëndësishëm në këtë drejtim, veçanërisht dialogu mes institucioneve dhe sektorit civil, i cili mund të prodhojë ndonjë zgjidhje, duke pasur parasysh se vendi është para një procesi të rëndësishëm. Filluan bisedimet me BE-në dhe skriningu, vazhdimi gjithsesi që varet nga përmbushja e kushteve të përfshira në kornizën negociuese. Si e vlerësoni në këtë drejtim bashkëpunimin mes sektorit civil dhe institucioneve në vend? Si të jetë bashkëpunimi më efikas lidhur me reformat kyçe të procesit të eurointegrimeve, para së gjithash reformat mbi sundimin e së drejtës e në administratë, lufta kundër korrupsionit, digjitalizimi? Janë procese komplekse që kërkojnë njohuri që i kemi në shoqëri, por duhet të fokusohet dhe të kanalizohet në njëfarë mënyre?
Kërzhallovski: Për fat të keq, këtu është edhe problemi tjetër që e quajmë që nga 2015-ta “shteti i kapur” – që assesi të lirohet, sepse institucionet çdo ditë e më shumë bien nën ndikimin e partisë dhe partizimin në përgjithësi, duke e bërë të pamundur komunikimin normal, në nivelin e parë me qytetarët dhe me organizatat civile, e le më bashkëpunimin apo ndryshimet për më mirë.
Kur e përmendët çështjen për ndryshimet kushtetuese, e cila buron nga propozimi francez, sipas meje, e kam kritikuar shumë herë, ishte njëra nga mundësitë e lëshuara për ndërtimin e një konsensusi nacional mbi një çështje shumë të rëndësishme. Për fat të keq, gjithçka kaloi për pesëmbëdhjetë ditë dhe nuk pati diskutim, që tani të mos e kishim pasur këtë problem për sigurimin e shumicës parlamentare për të njëjtat ndryshime kushtetuese, sepse koha ishte athëherë.
Për shembull, Bullgaria na tregoi se si duhet, sepse te ata u arrit konsensusi nacional edhe atë për një kohë të shkurtë, vetëm katër deputetë votuan kundër atij propozimi. Kurse te ne ishte më vështirë, por tani të mos futemi në atë temë. Por, po demonstrohet se sa është e vështirë, sidomos në kontekstin tonë, të arrihet konsensus nacional. Edhe kjo, madje edhe po të jemi të vetëdijshëm që është e vështirë e që nuk mundemi, të paktën duhet ta lëshojmë atë qasjen dhe mendimin se kush fiton në zgjedhje i gjithë pushteti është i tij apo se duhet të harrojë të flasë me opozitën dhe me të gjithë faktorët tjerë, duke i përfshirë edhe organizatat civile…
I gjithë sistemi është përmbysur, duke filluar nga statutet e partive që stimulojnë besnikëri ndaj liderit, e pastaj ndaj partisë
IMA: A ka një dialog të tillë? Ju jeni në programin ku MCMS është një nga partnerët kryesorë në zbatimin e Civica Mobilitas. Janë mbi treqind organizata që janë financuar dhe mbështetur nga ai program dhe kryesisht një pjesë e mirë e projekteve kanë pasur për qëllim bashkëpunimin me institucionet për të arritur ndryshime pozitive shoqërore. A ka ndryshime pozitive dhe ku janë, të themi, sfidat? Në cilat fusha janë institucionet më konstruktive në bashkëpunim dhe ku shohim rezerva më të mëdha?
Kërzhallovski: Epo, sigurisht që ka. Pyetja është – cili është vlerësimi. Meqenëse ky program funksionon që nga viti 2009, ne kemi qenë në krye që nga viti 2014 dhe kemi qenë dëshmitarë të atyre ndryshimeve sociale në vitin 2016, 2017, ku një numër i madh i organizatave qytetare – të paktën 38 grantistë kanë marrë pjesë – edhe pse nuk janë financuar p.sh., për pjesëmarrje në Revolucionin Laraman. Por sigurisht që morën pjesë dhe kontribuuan edhe për këtë. Deri atëherë kishte shumë angazhim qytetar, por pak ndikim. Ne pamë një ndryshim të madh në ato dy vite më pas, një hapje të madhe të qeverisë së re në atë kohë, të bashkëpunimit, të dëgjimit të organizatave të shoqërisë civile. Por disi punët nuk përfundonin, gjegjësisht arrihej deri në hapin e fundit, e në parlament një pjesë e madhe e proceseve ngecën sërish.
Por nuk është se nuk ka, përkundrazi, të paktën në këtë fazë këto katër vitet e fundit të programit, të paktën 28 prej projekteve kanë sjellë ndryshime si në legjislacion ashtu edhe në politika apo strategji kombëtare, në fusha të ndryshme. Ajo lidhet kryesisht me të drejtat civile, pra të drejtat e njeriut në fusha të ndryshme – nga personat me probleme shëndetësore, personat me nevoja të veçanta, deri te çështjet gjinore.
Pra, siç e shihni, u miratuan më shumë ligje të reja, si ai për diskriminimin, ose u ndryshua sistemi i zgjedhjes së anëtarëve të Komisionit Kundër Korrupsionit – që, siç dëgjojmë, tani do të kthehet, sepse shumë iu dha liria organizatave të shoqërisë civile për të ndikuar në zgjedhje dhe tani, fatkeqësisht, partitë duan ta marrin sërish në duart e tyre.
Pra, ka edhe shembuj të mirë. Fatkeqësisht, ato më të mëdhatë, apo më vendimtaret që kemi ndjekur dhe kërkuar si sektor i shoqërisë civile – një ndryshim në modelin e financimit, i cili do të duhet të vijë pashmangshmërisht, nëse synojmë Evropën – sepse shteti duhet të financojë organizatat e tij të shoqërisë civile, e jo donatorët e huaj. Ata akoma i mbulojnë, sepse nuk e bën shteti, por kjo nuk po ndodh as pas 5-6 vitesh të kësaj qeverisjeje të re. Këshilli i Bashkëpunimit, i krijuar dhjetë vjet më parë, tani po bojkotohet, pikërisht për ato arsye – sepse financimi është drejtuar diku tjetër, pa u konsultuar fare me sektorin civil.
Sado që të ketë progres, sërish të ka frenime dhe “dhimbje të vjetra”, dhe sërish bëhet fjalë për ndikimin e tepruar të partive dhe mendimi i tyre se kur të fitojnë zgjedhjet, qoftë edhe me dy deputetë më shumë, ato besojnë se i gjithë pushteti është i tyre dhe se nuk kanë më asgjë dhe askënd për të pyetur për asgjë në vend. Ata nuk ndjekin as strategjitë e tyre. Unë do të jap shembullin e korridoreve, sepse aty vetë qeveria miratoi një strategji në 2018-tën që përfshin pikërisht këto korridore. Por aty thotë që do të kushtojnë 600 milionë euro, jo një miliard e treqind.
Pra, kemi edhe shumë punë në këtë fushë. Me gjithë sukseset që përmenda, ka ende shumë për të ndryshuar, edhe vetëdija, veçanërisht e figurave vendimmarrëse në pushtet e në parti, e më pas edhe ndikimi mbi anëtarësinë. Fatkeqësisht, i gjithë sistemi është ngritur kokëposhtë, duke filluar nga statutet e partive që stimulojnë besnikërinë ndaj liderit në fillim, pastaj ndaj partisë dhe më pas kur vijnë në pozitat e tyre, apo jo, të fitojnë para tani derisa janë në pozitë. Pastaj vijnë qytetarët, edhe pse të gjithë thonë se së pari po e bëjnë për qytetarët, por ne shohim që nuk është kështu.
Intervistoi: Petrit Saraçini, më 20 qershor 2023
Kamera dhe montazhi: Zharko Trajanoski
Transkripti dhe përkthimi: Meriton Tusha
—
#демократски_институции #institucione_demokratike #democratic_institutions #CivicaMobilitas
