Teori të konspiracionit për “bullgarizim” dhe dezinformata për gjuhën dhe historinë maqedonase në kontekstin e ndryshimeve kushtetuese

Shkruan: ZHARKO TRAJANOSKI

Pas pjesës së parë, në pjesën e dytë të analizës do të shohim lidhjen mes teorive të konspiracionit për “bullgarizimin”, dezinformatat për gjuhën maqedonase, dezinformatat dhe manipulimet mediatike për fillimin, hapjen dhe vazhdimin e negociatave me BE-në, dezinformatat historike dhe manipulimet, si dhe narrativët etno-nacionaliste, mitet dhe teoritë konspirative për “Bullgarinë e Madhe” dhe “Shqipërinë e Madhe” në kontekstin e ndryshimeve kushtetuese. Do të shohim edhe rolin e mediave në përhapjen jokritike të dezinformatave, manipulimeve dhe teorive konspirative në lidhje me ndryshimet kushtetuese.

2.1. Teoritë konspirative për “bullgarizim” me ndryshimet kushtetuese

Narrativët dezinformues që përmbajnë teori konspirative për “bullgarizim” u propaganduan nga liderët e partisë kryesore opozitare VMRO-DPMNE në kontekstin e “propozimit francez” dhe hapjes së negociatave me BE-në.[i] Pasi Kuvendi miratoi konkluzionet për “propozimin francez”, Mickoski akuzoi për “tradhti, plani i së cilës është asimilimi dhe bullgarizimi i popullit maqedonas”.[ii] Diskursi opozitar kundër “bullgarizimit” në kuadrin e “propozimit francez” u forcua dhe u radikalizua edhe nga politikanët pro-rus.[iii]

Narrativët politikë të “bullgarizimit” u propaganduan edhe në kontekstin e ndryshimeve kushtetuese në vitin 2023, nga një sërë aktorësh, por shumë më pak nga përfaqësues të VMRO-DPMNE-së. Këtë e kritikoi kryeministri Dimitar Kovaçevski, i cili publikisht tregoi se ka ndryshuar “retorika e VMRO-DPMNE-së se po bëhet bullgarizim, asimilim…”.[iv]

Kryeministri Kovaçevski kritikoi gjithashtu “histerinë për gjoja bullgarizim” të vitit të kaluar, e cila “nuk ekziston më në diskursin publik, përveç tek disa botë rusë të paguar…”.[v]

Mirëpo, siç do të shohim, shprehja “bullgarizim” ishte dhe është pjesë përbërëse e diskursit mediatik dhe publik në kuadër të procesit të ndryshimeve kushtetuese, kthesës propagandistike, siç filluan ta ekspozojnë hapur ish-ministrat e VMRO-DPMNE-së mitin e “bullgarizimit”.[vi]

Për shembull, në maj të vitit 2023, emisioni “Detektor” në TV Sitel nxori në pah të dhënat nga një sondazh se “62% e maqedonasve besojnë se korniza e negociatave është një hyrje në bullgarizimin e Maqedonisë” (50.9% e të anketuarve).[vii] e cila e keqinterpreton kornizën negociuese të BE-së si “kornizë negociuese me Bullgarinë”. Emisioni 360 gradë gjithashtu në maj të vitit 2023 e aktualizoi çështjen e “bullgarizimit të Maqedonisë”.[viii]

 

Në pyetjen “a kërcënohet Maqedonia me bullgarizim”, i ftuari në “Detektor” Ivica Bocevski i cilësoi qëndrimet bullgare si “bullgarizim përmes evropianizimit” dhe bëri një pretendim të paargumentuar se “…qëndrimi i përgjithshëm kornizë i qeverisë bullgare, dhe një deklaratë e Asamblesë popullore, përfshihen në kornizën negociuese”. Në një paraqitje në emisionin “Vetëm e vërteta” në TV Kanal 5 në korrik të vitit 2023, Bocevski vazhdoi të pretendonte se “evropianizimi përmes bullgarizimit nuk do të zbatohet”,[ix] që është vazhdimësi e tezave të tij të mëparshme për Maqedoninë si “koloni bullgare” dhe për integrimet evropiane si “bullgarizim përmes evropianizimit”.[x]

Teza e VMRO-DPMNE-së “nuk do të lejojmë bullgarizimin e Maqedonisë” ishte aktuale edhe në korrik të vitit 2023 në media, dëshmon themeluesi dhe presidenti i parë i VMRO-DPMNE-së Ljubço Georgievski, i cili në një intervistë për “Fokus” e dekonspiron këtë tezë, duke fajësuar “partinë më pro-serbe” aktuale për “serbizimin e Maqedonisë”.[xi] Më parë, edhe kreu i PDSH-së, Menduh Thaçi, ka akuzuar publikisht VMRO-DPMNE-në si një “parti pro-ruse dhe pro-serbe” dhe për “asimilim të popullit maqedonas”.[xii]

Fushatat politike kundër “bullgarizimit” vazhduan në kuadër të ndryshimeve kushtetuese.

Partia pro-ruse “E Majta”, e cila në fillim të vitit 2023 organizoi protesta kundër bullgarizimit, filloi fushatën se “amendamentet kushtetuese janë kornizë ligjore për bullgarizimin e Maqedonisë”.[xiii] Gjithashtu, “E majta” e diskreditoi marrëveshjen me Bullgarinë si fillim zyrtar i procesit të bullgarizimit të Maqedonisë.[xiv] “E majta” udhëhoqi një fushatë të zezë kundër “procesit të bullgarizimit të Maqedonisë me futjen e Bullgarëve në Kushtetutë” dhe diskreditoi anëtarët e grupit punues për propozimin – nismën për ndryshimin e Kushtetutës si “Ekipi i bullgarizimit”.[xv] Partia pro-ruse “E majta” përdori gjithashtu termin “bullgarizim” për të zhvilluar një fushatë anti-perëndimore kundër BE-së dhe SHBA-së.[xvi]

Kreu i partisë “E majta”, Dimitar Apasiev, vazhdoi të flasë kundër “propozimit francez për bullgarizim”.[xvii] të agjitojë “të ndalohet bullgarizimi, platforma e Sofjes“ dhe ta shpallë si “një përpjekje të dështuar për të bullgarizuar Kushtetutën”.[xviii] Edhe politikanë të tjerë pro-rusë, si nga partia “Zëri për Maqedoninë”, propaganduan teori konspirative se “ndyshimet kushtetuese janë një rrugë drejt bullgarizimit tonë të plotë“. Intelektualët me pikëpamje pro-ruse në vitin 2023 vazhduan gjithashtu të shkruanin kundër “propozimit të Makronit për “bullgarizimin” e Maqedonisë“ dhe të akuzonin “bullgarizimin tonë si një komb imagjinar pa kujtesë historike“.

Një tregues shtesë i rëndësisë së teorive të konspiracionit për “bullgarizimin” në kuadër të nismës për ndryshime kushtetuese janë përpjekjet e pushtetarëve për të diskredituar dhe nxjerrë në pah publikisht tezat e “bullgarizimit”. Për shembull, në një intervistë për MIA, kryeministri Kovaçevski i cilësoi tezat e “asimilimit dhe bullgarizimit” dhe “diktatit bullgar” si floskula dhe të pavërteta.[xix] Ministri i punëve të јashtme Osmani, nga ana tjetër, hodhi poshtë publikisht tezën se me “përmendjen e bullgarëve si pakicë e veçantë në Kushtetutë, bëhet bullgarizimi i shtetit”, duke sugjeruar që kjo bëhet “duke marrë pasaportat ku vetë deklaroni se jeni bullgar me origjinë”.[xx] Argumente të ngjashme se marrja e pasaportave bullgare do të thotë “bullgarizim”, argumentonte publikisht edhe nënkryetari i LSDM-së, Stefan Bogoev,[xxi] i cili shpjegoi edhe tezën se “koncepti i hyrjes në BE është koncept i maqedonizmit” dhe “ Koncepti i izolimit është koncept bullgarizimi dhe detyrimi i qytetarëve tanë në dëshpërim për të nxjerrë pasaportën bullgare”.[xxii]

Kundrejt tezave të tilla, analisti pro-rus Risto Nikovski shpërndau dezinformata se me përfshirjen e Bullgarëve në Kushtetutë “do të pajtohemi vetë se nuk ekzistojmë si komb dhe se Sofja ka të drejtë kur e pretendon këtë”.[xxiii]

Edhe kundërfushata proqeveritare kundër tezave të “bullgarizimit” dëshmon për paargumentimin e deklaratave të kryeministrit Kovaçevski nga gushti i vitit 2023 se “bullgarizimi dhe asimilimi nuk përdoren si fjalë, sepse nuk ekzistojnë”.[xxiv] Siç shihet shprehja “bullgarizim” ishte pjesë e pandashme e fushatave dezinformuese kundër ndryshimeve kushtetuese, por edhe e kundërnarrativëve të kolumnistëve proqeveritar.[xxv]

Ndonëse VMRO-DPMNE nuk e përdori termin “bullgarizim” aq sa në fushatën kundër “propozimit francez” të vitit 2022, përfaqësuesit e partisë më të madhe opozitare vazhduan të bëjnë fushatë kundër ndryshimeve kushtetuese të paraqitura si “asimilim” dhe “diktat bullgar”, si dhe “bullgarizim të heshtur të popullit maqedonas”.[xxvi] Për shembull, nënkryetari i VMRO-DPMNE-së, Vllado Misajllovski pretendoi se “ajo që kërkon Bullgaria është një lloj asimilimi ndaj popullit maqedonas“, zëdhënësi i VMRO-DPMNE-së, Naum Stoillkovski ka paralajmëruar për “asimilimin e plotë të Maqedonisë dhe popullit maqedonas“, Qeveria u akuzua për pranimin e “kushteve për integrimin evropian që nënkuptojnë ose negociata të përjetshme ose asimilim“, dhe reagimet e partisë vunë në dukje “kurthin e Bullgarisë në të cilin ne ose do të negociojmë pafundësisht ose do të asimilohemi”.

Pas propozimit të Mickoskit në mbledhjen e liderëve në qershor të vitit 2023 që ndryshimet e mundshme kushtetuese të vlejnë ditën kur fillon ratifikimi i protokollit të anëtarësimit të Maqedonisë në BE nga parlamentet e 27 vendeve anëtare”, u bë e qartë për opinionin se VMRO-DPMNE nuk është kundër bullgarëve në Kushtetutë, siç nuk është kundër kroatëve në Kushtetutë.[xxvii] Edhe pse më vonë në një konferencë për media (19.08.2023) Mickoski dërgoi mesazhe të pakompromis lidhur me ndryshimet kushtetuese (“nuk ka çmim me të cilin do t’i pranonim këto amendamente kushtetuese nën diktatin bullgar“),[xxviii] e në të njëjtën konferencë për shtyp, ai tregoi disa kushte për përfshirjen e bullgarëve në Kushtetutë si “pjesë e popullit bullgar që jeton në Maqedoni”, të cilët “janë pjesë e kombit maqedonas”.[xxix] Pikëpamjet e tilla u interpretuan si të kundërta me pikëpamjet e Mickoskit nga viti 2022 – “përderisa unë jam president, kushtetuta nuk do të ndryshohet për t’i bërë pjesë të saj kërkesat bullgare“. Prandaj disa analistë konkluduan se “Mickoski nuk e kontestoi hyrjen e bullgarëve në Kushtetutë, por manipuloi me bullgarizimin, asimilimin dhe diktatin bullgar dhe faktin se qeveria nuk ka dy të tretat e shumicës për amendamentet kushtetuese”.[xxx]

2.2. Narrativë dezinformues për gjuhën maqedonase në kontekstin e ndryshimeve kushtetuese

Në vitin 2022, mediat maqedonase përhapën disa narrativë me dezinformata dhe manipulime mediatike për gjuhën maqedonase në kontekstin e “propozimit francez”: se ”gjuha maqedonase nuk është në propozim”, se është riemërtuar, se “ka pasur vetëm një fusnotë se gjuha maqedonase është dialekt i bullgarishtes”, se “vetëm për ne gjuha do të jetë maqedonase”, madje edhe se qeveria aktuale e ka riemërtuar gjuhën maqedonase në “gjuhë amtare”.[xxxi] Në vitin 2022, lideri i opozitës Mickoski pretendonte se deputetët e VMRO-DPMNE-së ishin “mbrojtësit e gjuhës dhe identitetit maqedonas dhe nuk do të lejojnë ndryshime në Kushtetutë”.

Më 18.10.2022, në një paraqitje si i ftuar në Kanalin e Parë të shërbimit publik, lideri i VMRO-DPMNE-së, Mickoski gabimisht pretendoi se gjuha maqedonase në BE gjithmonë do të ketë fusnotë. Por pas nënshkrimit të marrëveshjes së Frontex mes BE-së dhe Maqedonisë së Veriut më 26.10.2022, Ursula fon der Lejen deklaroi qartë se nuk ka asnjë fusnotë: “…Ju kam premtuar se marrëveshja Frontex do të nënshkruhet, e përkthyer në gjuhën maqedonase, pa fusnotë, pa yll, në baza të barabarta me të 24 gjuhët e BE-së…”, theksoi Fon der Lejen në konferencën për media në Qeverinë e Maqedonisë pas nënshkrimit të Marrëveshjes.[xxxii]

Edhe pse Fon der Lejen deklaroi “Jam thellësisht e bindur se nuk do të presim shumë për të pasur 25 gjuhë zyrtare“,[xxxiii], po edhe Borel theksoi se Marrëveshja me Frontex është “garanci për gjuhën maqedonase si një nga gjuhët zyrtare të Bashkimit Evropian“, dezinformatat dhe manipulimet për gjuhën maqedonase vazhduan edhe në vitin 2023, në lidhje me negociatat me BE-në. Për shembull, pretendimet e paverifikuara për një “fusnotë” për gjuhën maqedonase u publikuan përsëri në media[xxxiv] në kuadër të “Marrëveshjes me Frontex”. Ambasadori evropian Gir praktikisht i mohoi ato, duke theksuar se marrëveshja e ratifikuar së fundmi për statusin e Frontex-it është “nënshkruar dhe përkthyer në gjuhën maqedonase, pa fusnota dhe yllëza, në baza të barabarta me të 24 gjuhët e Bashkimit Evropian”.[xxxv] Edhe pse ambasadori evropian Gir publikisht theksoi se “gjuha maqedonase tashmë është në kuadër të negociatave pa asnjë kualifikim“ [xxxvi], portali Mkd.mk zhvilloi një sondazh me pyetjen manipuluese “A do t’i përkrahnit amendamentet kushtetuese nëse BE-ja jep garanci të forta për ruajtjen e gjuhës dhe identitetit maqedonas?”.[xxxvii]

Në vitin 2023 vazhduan të publikohen dezinformata dhe manipulime për mosnjohjen e gjuhës maqedonase në BE, si dhe se gjuha maqedonase nuk ishte maqedonase jashtë Maqedonisë.[xxxviii] Për shembull, profesoresha Ellka Jaçeva-Ullçar pretendoi “Sot, për ata në jug, gjuha maqedonase nuk ekziston, sepse dikush u pajtua që atje nuk ka njerëz që flasin maqedonisht”,[xxxix] përkundër lajmit nga viti 2022 se “Greqia ka regjistruar Qendrën e gjuhës maqedonase”. Vetëm një muaj më vonë, Jaçeva-Ullçar do ta mohojë veten, duke pohuar se “me ekzistencën e Qendrës së gjuhës maqedonase, shteti grek praktikisht e legjitimon gjendjen reale se dialektet e Egjeut i përkasin gjuhës maqedonase”.[xl]

Edhe projektligji për gjuhën maqedonase ishte cak i dezinformatave dhe manipulimeve, si ajo

se folësit e gjuhës shqipe në Maqedoni kishin në praktikë të drejta më të mëdha gjuhësore se sa folësit e maqedonishtes.[xli] Gjithashtu u propagandua se çdo mohim i vazhdimësisë historike të gjuhës maqedonase është “maqedonofobi”.[xlii]

E derisa në Kuvend vazhdonte debati për amendamentet kushtetuese të Komisionit për çështje kushtetuese, u përhapën dezinformata për gjoja “suspendimin e gjuhës maqedonase nga deklarimet” e produkteve të caktuara.[xliii] Nga foltorja e Kuvendit, lideri i “Të majtës” Apasiev pretendonte se “kemi një deklaratë të njëanshme për gjuhën maqedonase, të arkivuar zyrtarisht në arkivat evropiane, se gjuha maqedonase është DIALEKT BULLGARO-PERËNDIMOR”, që është manipulim, sepse nuk ka në “deklaratën e njëanshme“ të Bullgarisë një deklaratë me tezë të tillë eksplicite, e nuk përmendet as shprehja “bullgaro-perëndimor”. Analistë të tjerë po ashtu manipuluan se “me referencën zyrtare të deklaratës bullgare se nuk ka gjuhë maqedonase, BE-ja hapi rrugën për mohimin e saj”.[xliv]

Në artikullin “Sfidë e re për gjuhën maqedonase në BE“ u publikua një pretendim i paargumentuar se “është ende treguese në mënyrë shqetësuese që përfaqësuesit evropianë i shmangen përmendjes së gjuhës maqedonase, edhe kur vijnë me një mision për të bindur që bullgarët të përfshihen në kushtetutën maqedonase”. Megjithatë, përfaqësuesit kryesorë të BE-së, Fon der Lejen dhe Borell, jo vetëm që përmendën gjuhën maqedonase, por edhe shpallnin deklarata në gjuhën maqedonase, dhe treguan qartë se do të jetë një nga gjuhët zyrtare të BE-së.

Megjithatë, përkundër deklaratave të liderëve të lartë të BE-së, si dhe konkluzioneve të Këshillit të BE-së, ku thuhet se përkthimi i dokumenteve do të bëhet në gjuhën maqedonase, dhe përkundër faktit se skriningu është bërë në gjuhën maqedonase, parti të caktuara pretendonin se “në asnjë dokument të BE-së nuk përcaktohet se gjuha maqedonase do të jetë zyrtare pas anëtarësimit të Maqedonisë në BE.“[xlv]

2.3. Dezinformata dhe manipulime mediatike për fillimin, hapjen dhe vazhdimin e negociatave me BE-në

Dezinformatat dhe manipulimet mediatike për nisjen e negociatave me BE-në ishin pjesë përbërëse e narrativëve të opozitës dhe mediave kundër “propozimit francez”.[xlvi] Për shembull, para hapjes së negociatave me BE-në (19 korrik 2022), lideri i VMRO-DPMNE-së, Hristijan Mickoski, gabimisht pretendoi se “nuk do t’i fillojmë negociatat tani”[xlvii] dhe se “propozimi francez” nuk ofron fillimin e integrimit evropian të Maqedonisë.[xlviii]

Në të njëjtën ditë kur mediat dhe gazetarët shpallën fillimin e negociatave me BE-në, lideri i partisë “E majta”, Apasiev, sulmoi gazetarët për raportim me tituj të porositur “negociatat me BE-në kanë filluar”, duke pretenduar se “negociatat do të fillojnë në verën e qyqeve”.[xlix] Partia “E majta” pretendoi se “Konferenca ndërqeveritare nuk hap negociatat për BE“ dhe se në Bruksel “po krijohet një përshtypje e rreme për një lloj fillimi të negociatave me BE-në” (“nuk ka fillim të negociatave derisa të ndryshohet Kushtetuta e Maqedonisë me kërkesë të Bullgarisë”).

Edhe pas hapjes së negociatave më 19 korrik 2022, Mickoski publikisht pretendoi se nuk ka negociata me BE-në. Më 20 korrik 2022, Mickoski deklaroi jo vetëm se nuk ka negociata, por se nuk ka as skrining (“Nuk ka skrining, nuk ka negociata”),[l] duke paralajmëruar një referendum për “kornizën negociuese”. Pak ditë më vonë, Mickoski përsëri pretendoi se “ne nuk po i fillojmë negociatat”, ndërsa dezinformoi për kornizën negociuese të miratuar nga Këshilli i BE-së: “Ne do t’i fillojmë negociatat dhe do ta miratojmë kornizën negociuese kur të ndryshojmë Kushtetutën”.[li]

Paraardhës i narrativëve të tillë me dezinformata politike për hapjen e negociatave ishin interpretimet “eksperte” se “Negociatat hapen pas konferencës ministrore dhe pas ndryshimit të Kushtetutës”.[lii] Interpretime të tilla u mohuan gjithashtu në raportin e BE-së për Maqedoninë e Veriut nga 12.10.2022, i cili konfirmoi se procesi i negociatave dhe skriningu kanë filluar pas miratimit të kornizës së negociatave nga Këshilli i BE-së.[liii]

Mirëpo, edhe pas publikimit të raportit të KE-së, i cili konfirmoi se BE-ja ka filluar procesin e negociatave me Maqedoninë e Veriut, Mickoski vazhdoi të përhapë gënjeshtra se “ne nuk i kemi filluar ato negociata”.[liv] Përveç Mickoskit, edhe analistë të tjerë dhe politologë gabimisht pretenduan se negociatat nuk kanë filluar dhe se “negociatat do të fillojnë nëse ndryshohet Kushtetuta”. IMA bëri me dije se ndryshimet kushtetuese nuk janë kusht për fillimin e negociatave nga BE-ja, por kusht për përfundimin e “fazës hyrëse të negociatës për anëtarësim“.[lv]

Edhe në vitin 2023 vazhduan manipulimet mediatike se negociatat me BE-në nuk kanë nisur dhe nuk janë hapur,[lvi] madje edhe se Maqedonia nuk ka marrë ende një “datë për fillimin e negociatave”.[lvii] Narrativët dezinformues se negociatat me BE-në nuk kanë nisur, apo se do të fillojnë vetëm pas ndryshimeve kushtetuese, janë përsëritur në shumë raste nga përfaqësues të ndryshëm të opozitës, analistë dhe media. Për shembull, përfaqësues të VMRO-DPMNE-së në disa raste kanë deklaruar se “Maqedonia nuk nis fillimin e negociatave“, “negociatat nuk kanë filluar ende“, “Maqedonia deri më tani nuk ka marrë datë për fillimin e negociatave“, “ne nuk kemi një datë për negociata me BE-në“, “të përfundojnë ndryshimet kushtetuese dhe të nisë procesi i negociatave“, etj.

Gjithashtu, në vitin 2023 ka vazhduar trendi i keqinterpretimit të ndryshimeve kushtetuese “inkorporimi i bullgarëve në Kushtetutë, si parakusht për fillimin e negociatave me BE-në“.

Në vitin 2023 kemi pasur edhe akuza të pabaza se kryeministri dhe përfaqësuesit e BE-së kanë dezinformuar se Maqedonia e Veriut ka filluar negociatat me BE-në. Për shembull, u publikua një analizë me pretendime të pabaza se kryeministri në Bruksel në korrik 2022 mbajti një “fjalim që përhapte dezinformatë se negociatat kishin filluar”. Dhe jo vetëm kryeministri, por edhe Presidentja e Komisionit Evropian u akuzua pa prova se mbështeti me vetëdije “narrativin e rreme për negociatat që kanë nisur” kur deklaroi në Bruksel më 19.07.2022 “Sot, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut po fillojnë negociatat me Bashkimin Evropian…”.[lviii]

Megjithatë, akuzat e tilla për dezinformim janë të pabaza, si dhe akuzat ndaj Presidentes të KE-së për “narrativ të rreme” për fillimin e negociatave me BE-në dhe akuzat analoge të VMRO-DPMNE-së se “Kovaçevski gënjeu se negociatat kishin filluar…“.

Sipas kritereve të zgjerimit të publikuara në faqen e internetit të BE-së, “negociatat e anëtarësimit fillojnë zyrtarisht pasi vendet anëtare të bien dakord për kornizën negociuese”. Prandaj, në informacionin zyrtar të BE-së për “Konferencën ndërqeveritare për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut” thuhet se “Më 19 korrik 2022, BE-ja filloi fazën hyrëse të negociatave të anëtarësimit me Maqedoninë e Veriut”.[lix]

Në blogun “Respublika”, deklarata e Mariçiqit se “data e fillimit të negociatave” është “19 korrik 2022” është vlerësuar gabimisht si “dezinformatë me të cilën Qeveria do të ndërtojë qëndrimin e saj deri në aktin e votimit të ndryshimeve kushtetuese”. Por ky vlerësim i gabuar bie ndesh me vendimin e Këshillit të BE-së “Konferenca ndërqeveritare për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut“, me procesin e skriningut, po dhe me ekspertët që konfirmuan se negociatat e anëtarësimit kanë filluar.[lx]

Thënë shkurt, pretendimi se data 19 korrik 2022 është data e fillimit të negociatave të Maqedonisë së Veriut me BE-në nuk është ndonjë dezinformatë nga ana e ministrit (apo qeverisë), por një qëndrim dhe informacion zyrtar nga ana e BE-së.[lxi] Ky qëndrim u theksua më pas në Konferencën ndërqeveritare në nivel ministror për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut, kur kryesuesi Jan Lipavski theksoi se procesi i negociatave për anëtarësim ka filluar dhe se “Fillimi i negociatave është me përfitim të ndërsjellë si për Maqedoninë e Veriut ashtu edhe për BE-në”. Qëndrimi i BE-së për hapjen apo fillimin e negociatave me Maqedoninë e Veriut u përsërit shumë herë, jo vetëm në kanalet e BE-së, por edhe nga përfaqësuesit zyrtarë.

2.4. Dezinformata dhe manipulime historike në kontekst të ndryshimeve kushtetuese

Dezinformatat historike dhe manipulimet në marrëdhëniet maqedono-bullgare dhe hapësirat mediatike janë një temë që meriton një analizë të veçantë dhe gjithëpërfshirëse. Në vitin 2023, narrativët me dezinformime dhe manipulime historike ranë në sy gjatë homazhit përMara Bunevën, në festën e ditëlindjes dhe shënimin e vdekjes së Goce Dellçevit, [lxii] gjatë përkujtimit të dëbimit të Hebrenjve nga Maqedonia,[lxiii] por edhe gjatë përkujtimit të ngjarjeve dhe personaliteteve të tjera historike, siç ishte Kryengritja e Ilindenit, kur po ashtu u përhapën lajme të rreme dhe dezinformata.[lxiv]

Një nga çështjet e diskutueshme në vitin 2022, që vazhdoi të debatohet në media në vitin 2023, është nëse dhe në çfarë mase historia është pjesë e kornizës së negociatave me BE-në.[lxv]

Këtu do të theksojmë vetëm tendencën e përhapjes mediatike të narrativëve me dezinformata dhe manipulime për historinë[lxvi] dhe “komisionin historik” në kuadër të “propozimit francez”, që vazhdoi edhe në kuadër të “debatit” për ndryshimet kushtetuese.

Edhe në vitin 2023 vazhdoi trendi nga viti 2022 i akuzimit të komisionit historik për “bullgarizim”. Partia “E Majta”, e cila në vitin 2022 e akuzoi “Komisionin për bullgarizimin e popullit maqedonas“ dhe se ai ishte në shërbim të “supremacisë”, edhe në vitin 2023 vazhdoi përmes përfaqësuesve të saj ta cilësojë si “оrgan për bullgarizim“.  Në vitin 2023 vazhdoi tendenca e analogjive të pabaza historike, të cilat promovuan teza propagandistike dhe teori konspirative për ndryshimet kushtetuese dhe përfshirjen e bullgarëve në kushtetutë.[lxvii] Edhe në vitin 2023 kishte përpjekje për të ngritur panik mediatik për “bullgarizimin” e historisë maqedonase nga historianët.[lxviii]

Gjithashtu, vazhdoi tendenca e interpretimeve ekskluzive etno-nacionaliste të shprehjes “histori e përbashkët” (në të dy anët e kufirit) dhe kundërshtimi ndaj dispozitës së  Marrëveshjes me Bullgarinë për organizim ” festimesh të përbashkëta me pëlqim të ndërsjellë të ngjarjeve dhe personave të përbashkëta historike, që synojnë forcimin e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë në frymën e vlerave evropiane”. Për shembull, teksti “Maqedonia vetë feston më së miri figurat dhe datat e veta historike” konkludon se “festimi i përbashkët i datave dhe i figurave me Bullgarinë rezulton të jetë kundërproduktiv”, ndërsa historiani Çepreganov jep një shpjegim ideologjik pse “nuk ka nevojë për festim të përbashkët”: “Çfarë do të nderojmë bashkë me ta? Goce Dellçev ka luftuar për Bullgarinë e San Stefanit? Jo. Goce Dellçev luftoi për shtetin dhe pavarësinë maqedonase. Si t’i bashkojmë këto dy gjëra në kremtim të përbashkët? Këto janë dy ideologji të kundërta”.

Në tekstin ”Maqedonasit dhe bullgarët nuk duhet të nderojnë bashkërisht Goce Dellçevin“ jepet një interpretim ekskluziv se “veprimtaria revolucionare e Goce Dellçevit nuk ka asnjë pikë kontakti me historinë bullgare, përveç nganjëherë prania e tij fizike në Sofje dhe në disa qytete më të vogla të Bullgarisë.”

Në tekstin  Historia e përbashkët si një hap drejt shtetit të përbashkët (Nova Makedonija, 01.02.2023) theksohet sërish deklarata e historianit Çepreganov se “nderimi i përbashkët është përfshirë në marrëveshje me të vetmin qëllim që të tregohet se kemi një histori të përbashkët dhe se ne jemi një komb”.

Edhe para festimit të Ilindenit, Çepreganov parashikoi në mënyrë profetike se “BE-ja do të kërkojë që ne, maqedonasit, të heqim dorë nga Ilindeni në emër të rrugës sonë drejt BE-së, dhe kjo të mbështetet nga komisioni multidisiplinar për çështje historike dhe arsimore, dhe e gjithë kjo në emër të “historisë së përbashkët”.[lxix]

Këta shembuj tregojnë se trendi i abuzimit mediatik të historisë, figurave historike dhe historianëve për qëllime politike vazhdoi.[lxx]

2.5. Narrativët, mitet dhe teoritë konspirative etnonacionaliste për “Bullgarinë e Madhe” dhe “Shqipërinë e Madhe” në kontekstin e ndryshimeve kushtetuese

Narrativët etno-nacionalistë për “Bullgarinë e Madhe” ranë në sy në përkujtimin e vrasjes së Mara Bunevës në janar të vitit 2023,[lxxi] pas së cilës eurodeputeti Angel Xhambazki ka theksuar në faqen e tij në Facebook “rroftë kombi i bashkuar dhe i pandashëm bullgar, nga Ohri deri në Detin e Zi dhe nga Danubi në Detin e Bardhë” dhe “Rroftë Maqedonia bullgare”.[lxxii] Ndonëse Xhambazki është anëtar i një partie që nuk arriti të sigurojë hyrjen në Parlamentin bullgar, provokime të tilla “mega-bullgare” [lxxiii] shkaktuan polarizim social dhe reagime të ashpra partiake, ndërsa partia pro-ruse “E majta” kërkoi ndalimin e hyrjes së gjashtë “armiqve” të popullit maqedonas, të lidhur me “klubet fashiste në mbarë Maqedoninë, të cilat përdoren për propagandë agresive antimaqedonase”.[lxxiv]

Disa ditë më vonë në Ohër u sulmua fizikisht sekretari i klubit bullgar “Car Borisi III”, ndërsa një nga sulmuesit e tij u akuzua për lëndim të rëndë trupor nga urrejtja për shkak të përkatësisë kombëtare dhe etnike.[lxxv] Bullgaria reagoi ndaj “përshkallëzimit serioz të krimeve të urrejtjes dhe manifestimeve kundër Bullgarëve në vend”, megjithëse viktima nuk ishte shtetas bullgar.[lxxvi]

Një kontekst i tillë i polarizuar u ndez më tej nga titujt e mediave, të cilat iu referuan pretendimeve zyrtare se “shërbimi rus i inteligjencës qëndron prapa strukturave në Bullgari që kryejnë një fushatë antishtetërore kundër Maqedonisë së Veriut“ dhe për “Rusinë si faktor i tretë në konfliktin maqedono-bullgar“.[lxxvii] Pasuan reagimet zyrtare nga Bullgaria – përmendja e “vetos” nga Radevi dhe insinuatat dhe dezinformatat historike për Goce Dellçevin nga Jotova – tregonin për një përkeqësim serioz të marrëdhënieve.[lxxviii]

Në këtë kontekst polarizues, historiania dhe politikania Natasha Kotllar Trajkova, nënshkruese e  letrës së hapur drejtuar Putinit nga “Manifesti maqedonas”, botoi një kolumnë  “Dy mitet fqinje dhe “ndryshimet tona kushtetuese”, në të cilën akuzonte se mitet e “Bullgarisë së Madhes” dhe “Shqipërisë së Madhe” “duket se kanë mbështetjen e BE-së dhe NATO-s”! “[lxxix]

Urimi zyrtar i Ministrit të punëve të jashtme, Bujar Osmani, për festën kombëtare të Bullgarisë më 3 mars, u përdor nga mediat për të ringjallur “Bullgarinë e San Stefanit” dhe përfaqësimin mediatik të Osmanit në të njëjtën linjë me “mohuesit e popullit maqedonas dhe shtetit” dhe “irredentistët” bullgarë.[lxxx] Si në vitet e mëparshme, mediat përdorën deklarata ultra-nacionaliste dhe publikuan harta të “Bullgarisë së Madhe” për të nxitur pasionet nacionaliste.[lxxxi]

Për përkeqësimin e mëtejshëm të marrëdhënieve maqedono-bullgare dëshmon reagimi i ashpër i Bullgarisë pas opinionit negativ për përdorimin e emrit Ivan Mihajllov si emër i klubit kulturor bullgar në Manastir.[lxxxii] Ka tregues të shumtë të përkeqësimit të marrëdhënieve maqedono-bullgare edhe në muajt në vijim, që kulmoi me deklaratën e kryeministrit Kovaçevski në Këshillin e Evropës, ku ai krahasoi diskursin e Bullgarisë me diskursin e Rusisë ndaj Ukrainës.[lxxxiii]

Historianë të njohur evropianë paralajmëruan gjithashtu për një “ngjashmëri shqetësuese midis argumenteve historike të Rusisë ndaj Ukrainës dhe Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut”,[lxxxiv] dhe një ngjashmëri e tillë u bë edhe më e dukshme pas “konflikteve simbolike” në Bullgari për “historinë e përbashkët” me Rusinë, dhe tezat e propagandistëve rusë se Bullgaria “po shndërrohet në Ukrainë 2.0” ose “Ukraina e dytë”.[lxxxv]

Ndërsa në debatin bullgar për “ndryshimet kushtetuese” historianët pohuan se “Bullgaria e San Stefanit” si shtet “nuk ka ekzistuar as për një ditë të vetme”, fryma e “Bullgarisë së San Stefanit” u evokua edhe në “debatin” për ndryshimet kushtetuese në Maqedoni – deputeti dhe lideri i partisë “E Majta”, Apasiev, kërcënoi se „Me ndryshimet kushtetuese do të festojmë Bullgarinë e Shën Stefanit këtu në Maqedoni“, “në të cilën është inkorporuar një pjesë e Maqedonisë, me kryeqytet Ohrin”.

Pak para “debatit” për ndryshimet kushtetuese në Maqedoni, u thirr edhe fantazma propagandistike e “Shqipërisë së Madhe”, një tjetër temë e preferuar propagande, jo vetëm e “Të majtës”, por edhe e propagandës serbe dhe ruse antiperëndimore në Ballkan.

Inaugurimi i rrugës “Adem Demaçi” në Çair u shfrytëzua maksimalisht për mobilizim propagandistik etno-nacionalist – jo vetëm nga organizatorët vendas dhe mysafiri i tyre – kryeministri i Kosovës Albin Kurti, por edhe nga partia “E majta” dhe  nga propaganda (pro)ruse në Maqedoni dhe Serbi. Një ditë para hapjes zyrtare të rrugës, aktivistët politikë të partisë pro-ruse “E majta” e denigruan Adem Demaçin si “separatist nga Jugosllavia dhe luftëtar për Shqipërinë e Madhe dhe pavarësinë e Kosovës”,[lxxxvi] dhe në anën tjetër pretendonin se kujtimi i luftëtarëve të “Brigadës së Dytë Maqedonase” – “ata që dhanë jetën në luftën kundër pushtuesit fashist Bullgar”, po fshihej. Përballë akuzave politike dhe mediatike se u fshi kujtimi i luftëtarëve nga “Brigada e Dytë Maqedonase” në Shkup, reagoi ish-kryetari i Shkupit, Petre Shilegov, “Rruga e Brigadës së Dytë Maqedonase”, asnjëherë nuk (u) fshi në Shkup… Ish rr. “Lovçenska 9” quhet rruga “Brigada e Dytë Maqedonase”.

Propaganda ruse në Serbi shfrytëzoi maksimalisht vizitën e Albin Kurtit për të përforcuar narrativin e vjetër frikësues propagandistik të “Shqipërisë së Madhe” dhe për të vënë në shënjestër “perëndimin kolektiv”. Ditë pas dite, kanalet ruse RT dhe Sputnik në serbisht mbusheshin me artikuj propagande antiperëndimore kundër Kurtit dhe Shqipërisë së Madhe.[lxxxvii] Për shembull, në artikullin Kurti promovoi Shqipërinë e Madhe dhe veten e tij si liderin e të gjithë shqiptarëve në planet (Sputnik Serbi, 13.08.2023) u pretendua se “perëndimi kolektiv” qëndron pas shovinizmit radikal shqiptar, “që nënkupton jo vetëm tërheqjen e kufijve të rinj, por edhe spastrimin etnik ose, më saktë, gjenocidin e atyre që nuk i përkasin popullit shqiptar”.[lxxxviii]

Derisa propagandistët (pro)rus në Serbi përhapnin narrativët frikësues antishqiptarë, antiperëndimorë dhe islamofobikë[lxxxix] “E majta” përhapte narrativë antifashist, antishqiptar dhe antibullgar me dezinformata dhe manipulime. Nga njëra anë, përpjekja për të njollosur Adem Demaçin si “bashkëpunëtor i një lëvizjeje fashiste” paraqet manipulim dhe dezinformatë historike.[xc] Nga ana tjetër, prezantimi i luftëtarëve të “Brigadës së Dytë Maqedonase” si “ata që dhanë jetën në luftën kundër pushtuesit fashist bullgar” është një manipulim historik, duke marrë parasysh heshtjen për batalionin bullgar Hristo Botev (që ishte pjesë e “Brigadës së Dytë Maqedonase”), dhe komandohej nga antifashisti bullgar Diço Petrov, emrin e të cilit e mban një rrugë në Shkup.

Një pjesë e narrativëve propagandistik “antifashist” dhe antibullgar të “Të majtës” nuk e fshehin fare se qëllimi i tyre është të pengojnë hyrjen e Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Evropian. Për shembull, pasi EKRI në raportin e saj për Maqedoninë e Veriut vuri në dukje stereotipin tipik anti-bullgar dhe etiketimin e bullgarëve si “fashistë”, një propagandist nga “E majta” në stilin ruso-propagandistik sulmoi EKRI-në si një komision i BE-së për “rehabilitimin e fashizmit dhe nazizmit”, megjithëse është organ i Këshillit të Evropës.[xci]

Vizita e Kurtit u shfrytëzua në vazhdën e ndryshimeve kushtetuese jo vetëm për mobilizim etno-nacionalist nga të gjitha partitë e “interesuara” politikisht.[xcii] por edhe për një përpjekje për të diskredituar procesin e ndryshimeve kushtetuese. Për shembull, në një paraqitje në Televizionin Tanjug, Kryetari i PDSM-së dhe deputet në Kuvendin e Maqedonisë, Ivan Stoillkoviq ka thënë se ndryshimet kushtetuese “humbën kuptimin e tyre pas vizitës së Albin Kurtit” dhe se Kurti “varrosi amendamentet kushtetuese”.[xciii]

Përkundër dëshirës së deklaruar të propagandistëve serbo-rus për të “varrosur” ndryshimet kushtetuese në gusht të vitit 2023, shprehjet “ndryshime kushtetuese”, “diktat bullgar”, “bullgarizim“, “asimilimi i popullit maqedonas“, janë ende aktuale në hapësirën mediatike-politike maqedonase në fund të shtatorit 2023 – si dhe dezinformatat dhe manipulimet mediatike të përfshira në narrativët propagandistik.

3. Në vend të konkluzionit: Media dhe dezinformatat, teoritë e konspiracionit dhe manipulimet rreth ndryshimeve të propozuara kushtetuese

Në këtë analizë, pamë se si një pjesë e mediave nuk arritën të përmbushin rolin e tyre themelor të kontrolluesit të fakteve, duke e vënë veten me vetëdije në rolin e kanaleve propagandistike për përhapjen e narrativëve me dezinformata dhe teori konspirative që ndiznin pasionet etno-nacionaliste dhe nxisnin diskriminimin dhe gjuhën e urrejtjes.

Në pjesën e parë të analizës, pamë se si mediat ndihmuan në përhapjen e dezinformatave dhe teorive konspirative për “gjenocid” dhe “etnocid” të popullit maqedonas në kontekstin e ndryshimeve kushtetuese të propozuara në vitin 2023. Fatkeqësisht, disa media maqedonase treguan pak kapacitet për njohjen dhe definimin e dezinformimit politik dhe historik dhe teorive të konspiracionit dhe u keqpërdorën përsëri për qëllime politiko-propagandistike edhe në “debatin” për ndryshimet kushtetuese.

Qëndrimi jokritik i mediave ndaj teorive të konspiracionit për “bullgarizimin” dhe ndaj narrativëve dezinformues për popullin dhe gjuhën maqedonase, për historinë dhe identitetin, kontribuoi në rritjen e polarizimit shoqëror dhe forcimin e ndikimit malinj të aktorëve të huaj në hapësirën mediatike maqedonase. Qëndrimi jokritik i mediave ndaj fushatave dezinformuese në lidhje me amendamentet e propozuara kushtetuese, mosnjohja e narrativëve dhe aktorëve kryesorë të dezinformimit, gjithashtu i mundësoi propagandës (pro)ruse të forcojë ndikimin e narrativëve anti-perëndimore dhe anti-BE në hapësirën ​mediatike maqedonase.

(Autori është drejtues i hulumtimeve në Institutin për Media dhe Analitikë IMA)

—

Referencat:

[i] Kështu, në vitin 2022, lideri i VMRO-DPMNE-së, Hristijan Mickoski, propagandoi publikisht dilemën e rrejshme “bullgarizim apo jo BE”, duke theksuar shprehimisht se nuk dëshiron hyrje në BE, “nëse propozimi është të na asimilojnë dhe të jemi Bullgarë”. Shiko Mickoski: Propozimi francez do të thotë ose bullgarizim ose jo BE, Fokus, 16.06.2022 dhe Mickoski: Nëse propozimi është që të na asimilojnë dhe të jemi Bullgarë, atëherë nuk dua të hyjmë në Bashkimin Evropian, Kurir, 16.06.2022.

[ii] Kuvendi miratoi konkluzionet e reja të propozuara për propozimin francez me 68 vota “PËR”, VOA, 16.07.2022.

[iii] Për shembull, Јаnkо Baçev, Ivan Stoiljkoviq dhe lideri i GROM-it, Stevço Jakimovski, i cili propozoi “vdekje me varje për tradhtarin që me një lëvizje do ta legjitimojë këtë lojë të pandershme për bullgarizimin e Maqedonisë”. Shiko “Unë propozoj vdekje me varje për tradhtarin që me një lëvizje do të legjitimojë këtë lojë të pandershme për bullgarizimin e Maqedonisë!“, Infomax, 05.09.2022.

[iv] Kovaçevski: Vëllazërisht pesë ministri të LSDM-së po ia lëmë VMRO-DPMNE-së, 360 gradë, 9.06.2023.

[v] Shiko Kovaçevski: Histeria e porositur për gjoja bullgarizim, DW, 28.07.2023: “Është një amendament teknik i Kushtetutës në të cilin, përveç pjesëve ekzistuese të kombeve që janë pjesë e Parambulës sonë, shtohen edhe pjesë të kombeve të tjera që nuk ishin pjesë e saj deri më tani, por renditeshin nën “të tjerët” dhe kjo praktikisht mohon të gjitha ato të pavërteta, gënjeshtra, histeri që u përhapën gjatë vitit të kaluar lidhur me faktin se në Maqedoni do të ndodhë bullgarizimi, asimilimi etj. E shihni që nuk ekziston më në diskursin publik, përveç nga disa bota rusë të paguar, të ashtuquajturit analistë dhe madje disa politikanë, të cilët për hir të burimeve financiare duhet të flasin kështu”.

[vi] Shihni, për shembull, Nikolla Todorov,  inati maqedonas, DW, 19.07.2023: “Bullgarizimi i Maqedonisë është i pamundur. Kjo mundësi është zero, ndryshe nga mundësia e serbizimit apo shqiptarizimit, për shembull, që janë shumë më të mundshme. Por prapë besoni se nuk do të ndodhë as bullgarizimi, as serbizimi apo shqiptarizimi i Maqedonisë. Ajo që ka shumë gjasa të ndodhë është shpopullimi”.

[vii] Detektor: Dy të tretat e maqedonasve besojnë se kuadri i negociatave është një hyrje në bullgarizimin e Maqedonisë, Sitel 14.05.2023.

[viii] Shihni Botimi i ri i 360°: “Bullgarizimi i Maqedonisë” – intervistë me Vesella Çerneva, 360 shkallë, 20.05.2023.

[ix] Bocevski: Ndryshimet kushtetuese nuk do të kalojnë, evropianizimi përmes bullgarizimit nuk do të zbatohet, Kurir, 24.07.2023.

[x] Shihni edhe  Bocevski: “Bullgarizimi i çmendur përmes europianizimit” i maqedonasve nuk do të ketë sukses!“,  expres.mk, 16.07.2022: “Maqedonia me bekimin e BE-së bëhet koloni bullgare dhe procesi i integrimit evropian të Maqedonisë po kthehet në “bullgarizim përmes europianizimit”.

[xi] Shihni (INTERVISTË) Georgievski: VMRO-DPMNE është ideologji e vjedhur, nuk e kuptoj se si u bë partia më pro-serbe!, Fokus, 10.07.2023: “VMRO-DPMNE sot shkon me tezën se nuk do të lejojmë bullgarizimin e Maqedonisë. Në çfarë jemi bullgarizuar? Duke pasur një kanal në televizion që askush nuk e shikon? Fatkeqësisht, që nga koha e Gruevskit, VMRO-DPMNE ka qenë veçse bartës i një politike perfide të gjoja mbrojtjes së identitetit, ndërsa në thelb po serbizojnë Maqedoninë. Ata po luftojnë kundër bullgarizimit, ndërsa ne shohim kulmin e serbizimit të Maqedonisë. Serbizimin e shohim në të gjitha sferat – kulturën, artin, sportin… Kur luajnë ekipet maqedonase dhe serbe, ju bëni tifo për ekipin serb”.

[xii] Shihni Thaçi për VMRO-DPMNE: Parti proruse dhe proserbe, kjo do të sjellë asimilimin e popullit maqedonas, ТV21, 17.04.2023.

[xiii] E majta: Ndryshimet kushtetuese janë kornizë ligjore për bullgarizimin e Maqedonisë, Makfaks, 01.06.2023.

[xiv] E majta: Gjashtë vjet “Marrëveshja e fqinjësisë së mirë” – Gjashtë vjet bullgarizim i Maqedonisë, Antropol, 01.08.2023. Marrëveshja me Bullgarinë dhe protokolli vazhduan të jenë cak i sulmeve keqinformuese edhe nga përfaqësues të VMRO-DPMNE-së (Kam të paktën 2 milionë arsye, të cilat janë kundër ndryshimeve kushtetuese dhe për të cilat po votoj kundër, thotë Mizrahi, Makfaks, 18.08.2023: “Dhe ajo marrëveshje dhe protokoll jo vetëm që nuk hap derën e BE-së, por na fshin të gjithëve.”

[xv] E majta: Ekipi për bullgarizimin e Maqedonisë i përbërë nga megafonë qeveritarë dhe apologjist për tradhtitë, Antropol, 25.04.2023.

[xvi] Shihni BE dhe SHBA mbështesin bullgarizimin kundër demokracisë në Maqedoni, Antropol, 29.05.2023.

[xvii] Shihni “Apasiev hodhi poshtë ndryshimet kushtetuese, për të propozuesit janë një elitë politike e çfamilijarizuar“, 360 gradë, 25.07.2023.

[xviii] E majta: Nuk ka ndryshime kushtetuese, ndërprerje e negociatave me Bullgarinë, a1on.mk, 18.08.2023.

[xix] Kovaçevski për MIA: Duhet konsensus kombëtar për të arritur qëllimin strategjik – anëtarësimin në BE, MIA, 6.08.2023: “Qytetarët nuk duhet të mashtrohen me thënie apo të pavërteta. Së pari ishte “asimilimi dhe bullgarizimi”. Pasi u pa se nuk ka asgjë nga këto, tani është “diktim bullgar”. Ndryshimet kushtetuese nuk janë diktat i askujt dhe as propozim individual i askujt, por janë pjesë e kornizës negociuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut me Bashkimin Evropian. As më shumë e as më pak.” Shihni dhe Kovaçevski: Pas një viti u bindëm se nuk ka bullgarizim dhe asimilim, unë mbeta maqedonas!, ТV21, 25.08.2023.

[xx] Shihni:  Bullgarizimi bëhet me pasaportizim, jo ​​duke përmendur Bullgarët në Kushtetutë, thotë Osmani, sdk.mk, 29.07.2023: “Ky proces i pasaportizimit është platforma më e madhe për bullgarizim.”

[xxi] Shihni  Kush punon për bullgarizimin dhe kush punon për maqedonizimin?!, Veçer, 09.08.2023: “Bullgarizimi ka ndodhur derisa VMRO-DPMNE ka qenë në pushtet për 11 vjet, pse, sepse në ato 11 vjet janë lëshuar një numër rekord i pasaportave bullgare për qytetarët e Maqedonisë.

[xxii]  Maqedonizimi apo bullgarizimi – çfarë do të thotë përfshirja e Bullgarëve në Kushtetutën e Maqedonisë?!, Veçer, 20.08.2023.

[xxiii] Shihni  Kush punon për bullgarizimin dhe kush punon për maqedonizimin?!, Veçer, 09.08.2023.

[xxiv] Në “Теma e ditës“ në televizionin Sitel më 20.08.2023.  Shihni dhe Kovaçevski: Do të jap dorëheqje ditën që të miratohen ndryshimet kushtetuese, mkd.mk, 20.08.2023.

[xxv] Shihni Gjorgji Spasov, Çfarë pengon VMRO-DPMNE-ja: Bullgarizim apo Evropianizim,

Nezavisen, 04.09.2023: “Qëllimi kryesor i tyre nuk është të parandalojnë asnjë lloj “bullgarizimi”, por hakmarrje politike dhe përballje me “tradhtarët” e popullit maqedonas, të cilin “vetëm ata e mbrojnë”. Shihni dhe

Mersel Biljali, “Kush punon për Radevin?!”, Libertas, 07/08/2023, ku kolumnisti kritikon opozitën se është “të varrosur në vrimën e trashë të “bullgarizimit” ose “diktatit bullgar” të rremë“.

[xxvi] Shihni, për shembull,  Petrushevski për TV 24: Një kornizë e tillë negociuese e pranuar nga qeveria do të thotë bullgarizim i heshtur i popullit maqedonas, 19.09.2023.

[xxvii] Anëtar i KE: VMRO-DPMNE nuk është kundër Bullgarëve në Kushtetutë, Antropol, 14.07.2023.

[xxviii] Shihni dhe Mickoski – Nuk duhet humbur asnjë sekondë për ndryshimet kushtetuese, zgjidhja janë zgjedhjet, REL, 19.08.2023: “Hyrja në BE është rruga jonë e vetme. Por jo me çmimin e vetëmohimit, jo me çmimin e diktimit që është kutia e Pandorës për shpifjen e identitetit dhe hapjen e portës për shumë kërkesa të tjera”.

[xxix] “Nëse vërtet dëshironi t’i shihni Bullgarët në Preambulë, kam kujdes se çfarë them – në Preambulë – një pjesë e popullit bullgar që jeton në Maqedoni janë pjesë e kombit maqedonas, në Preambulë, ata 762 që thanë se gjuha bullgare është gjuha e tyre amtare, atëherë të paktën ju mund t’i kërkoni Bullgarisë që të zbatojë të paktën tre nga ato 14 vendimet e Gjykatës Evropiane të të drejtave të njeriut, të cilat janë të detyrueshme dhe kanë një afat të kësaj vjeshte për t’u zbatuar.” Shihni dhe Mickoski: Zgjedhjet janë zgjidhja e vetme, vijat tona të kuqe në marrëdhëniet me Bullgarinë janë të qarta, Sitel, 19.08.2023.

[xxx] Erol Rizaov, kush po ja dërgon kërcënimet më të rrezikshme Mickoskit, DW, 19.09.2023.

[xxxi] Për një analizë më të detajuar Shihni Zharko Trajanoski,  Narrativa me keqinformim dhe manipulime mediatike për gjuhën maqedonase, ima.mk, 22.09.2022.

[xxxii] Shihni Poligraf: Është keqinformim se gjuha maqedonase në BE do të ketë fusnotë dhe se ajo është kodifikuar në vitin 1977, ima.mk, 02.11.2022.

[xxxiii] Shihni Deklarata e Presidentes von der Lejen me rastin e vizitës së saj zyrtare në Maqedoninë e Veriut, www.eeas.europa.eu, 27.10.2022.

[xxxiv]  Identiteti maqedonas mes yjeve dhe fusnotave?!, Nova Makedonija, 27.03.2023.

[xxxv] Intervistë me Gir: Partitë që janë për hyrjen e Maqedonisë së Veriut në BE duhet të marrin përgjegjësi politike dhe të veprojnë në përputhje me rrethanat, Lokalno, 24.04.2023.

[xxxvi] Gir: Nuk duhet pritur garanci të reja për në BE, DW, 15.06.2023.

[xxxvii] Shihni “Sondazh: Gjysma e qytetarëve të Maqedonisë nuk besojnë se Maqedonia do të bëhet anëtare e BE-së“, mkd.mk, 26.06.2023: “Në rast të marrjes së garancive të fuqishme nga BE-ja për ruajtjen e gjuhës dhe identitetit maqedonas, 45.1% e qytetarëve të Maqedonisë do të mbështesnin ndryshimet kushtetuese”.

[xxxviii] Shihni, për shembull, komenti i hostit për Çfarë nuk është e qartë, TV Alfa, 16.01.2023: “Grekët thonë se maqedonishtja flitet vetëm në Maqedoni, nëse dal jashtë, në Gjermani për shembull, gjuha ime nuk është maqedonase…”.

[xxxix] Shihni Ellka Jaçeva-Ulçar: Gjuha ime amtare po përjeton momentet më dramatike dhe më kritike të ekzistencës së saj, Netpres, 21.02.2023.

[xl] Shihni Aktgjykimi në BE me të cilin statusi i gjuhës maqedonase u vendos zyrtarisht si një nga gjuhët e barabarta në Bashkimin, Nova Makedonija, 21.03.2023.

[xli] Shihni Katica Kjullavkova,  Për gjuhën maqedonase dhe për propozimin e ri të Ligjit për gjuhën maqedonase, Nova Makedonija, 10.02.2023: “Një folës i një gjuhe prej 20 për qind të popullsisë ka të drejta më të mëdha gjuhësore në praktikë sesa e drejta kushtetuese e folësve maqedonas.

[xlii] “Çdo mohim i ekzistimit të kontinuitetit hapësinor dhe kohor të popullit maqedonas dhe gjuhës maqedonase është maqedonofobik“, Nova Makedonija, 21.07.2023.

[xliii] Është keqinformim se kompania gjermane DM ka suspenduar gjuhën maqedonase nga dyqanet e saj në Maqedoni, civilmedia.mk, 26.07.2023.

[xliv] Risto Nikovski,  Korniza e negociatave, disfata historike e Maqedonisë, +info, 19.09.2023.

[xlv] DS: Në asnjë dokument nuk është përcaktuar se gjuha maqedonase do të jetë zyrtare në BE, Fokus, 26.08.2023.

[xlvi] Shihni Zarko Trajanoski, “Keqinformimi, manipulimet mediatike dhe teoritë konspirative për ‘propozimin francez'”, në  “”Propozimi francez”: gjuha e urrejtjes, keqinformimi, manipulimi mediatik (analiza mediatike), Instituti për media dhe analitikë IMA Shkup, 2022.

[xlvii] Ne po e nënshkruajmë këtë që Shqipëria të fillojë negociatat, jo Maqedonia, thotë Mickoski për propozimin francez, Nova Makedonija, 04.07.2022: “Ne nuk do të fillojmë negociatat tani, këtë duhet ta dinë qytetarët. Shqipëria do të fillojë, jo ne. Ne do të duhet të ndryshojmë Kushtetutën. Ne po e nënshkruajmë këtë që Shqipëria të fillojë negociatat, jo Maqedonia”.

[xlviii] Mickovski për “Politika”: Propozimi francez nuk ofron fillimin e evrointegrimeve të Maqedonisë, Kanal 5, 11.07.2022.

[xlix] Shihni Apasiev vazhdon me sulmet brutale ndaj gazetarëve dhe përhapjen e keqinformimit, IMA, 20.07.2022.

[l] Mickoski për referendumin: Jemi fokusuar në kornizën e negociatave, 360 gradë, 20.07.2022.

[li] Shihni INTERVISTA, HRISTIJAN MICKOSKI: BDI hyri në pakt me Bullgarinë dhe tradhtoi popullin maqedonas, Veçer, 22.07.2022.

[lii] Shihni Malinka Ristevska Jordanova, NUK DUHET TË MBETË JO, https://respublica.edu.mk/, 02.07.22.

[liii]  “Pas miratimit të Kornizës për negociatat nga Këshilli, më 19 korrik 2022 u mbajt Konferenca e parë ndërqeveritare për negociatat e anëtarësimit me Maqedoninë e Veriut. Komisioni filloi menjëherë procesin e shqyrtimit analitik të drejtës së BE-së, që është hapi i parë i procesit të negociatave”, thuhet në raport.

[liv] Shihni Poligrafi: Është e pavërtetë që negociatat me BE-në dhe skriningu nuk kanë filluar, ima.mk, 26.10.2022.

[lv] Shihni POLIGRAF: Kush po përhap keqinformim se negociatat me BE-në nuk kanë filluar?, ima.mk, 29.11.2022.

[lvi] Për shembull, në shpalljen “Korniza e negociatave, disfata historike e Maqedonisë“ Risto Nikovski nxjerr përfundimin e gabuar se “negociatat nuk janë të hapura”.

[lvii] Një keqinformim i tillë është zgjëruar edhe pas deklaratës së kryeministres serbe në Bled. Shih, për shembull,  Maqedonia ndryshoi emrin dhe ende ka vështirësi në marrjen e datës për fillimin e negociatave, tha kryeministrja serbe në Bled, еMAGAZIN, 29.08.2023.

[lviii] Sonja Kramarska, Maqedonia dhe BE: korniza negociuese shumë e ngushtë për (keq)informim, respublica.edu.mk, 12.04.2023.

[lix] Formulimi se negociatat janë në „fazë hyrëse“, nuk do të thotë se negociatat nuk kanë filluar, sepse tashmë ka ndodhur “miratimi i Kornizës negociuese për negociatat me Maqedoninë e Veriut nga Këshilli më 18 korrik 2022”. Sipas kritereve të BE-së, “procesi i shqyrtimit është hapi i parë në negociatat e anëtarësimit“, dhe në faqen e internetit të KE-së për Maqedoninë e Veriut (si edhe për Shqipërinë) zyrtarisht thuhet se procesi i shqyrtimit filloi në korrik 2022, menjëherë pas ICG (Konferenca ndërqeveritare për anëtarësimin).

[lx] Në blogun e Respublika ka edhe një deklaratë të transmetuar gabimisht nga artikulli, kinse autori Dragan Tilev, këshilltar shtetëror për çështje evropiane, ka shkruar si vijon: “A kanë filluar negociatat për anëtarësim?” Po, nga pikëpamja formale juridike, negociatat për anëtarësim ndërmjet Bashkimit Evropian dhe Republikës së Maqedonisë së Veriut filluan zyrtarisht më 19 korrik 2022, shkroi ai në një kolonë. “Por realisht do të fillojnë vetëm pasi të zbatohen ndryshimet kushtetuese”, shton Tilev.” Pjesa e dytë e deklaratës së pretenduar të Tilevit – “Por realisht do të fillojnë vetëm pasi të zbatohen ndryshimet kushtetuese”, nuk gjendet në tekstin e publikuar të Tilevit.

[lxi] Shihni Mariçiq: Më shumë lajmëtarë për procesin e integrimit evropian, më pak hapësirë ​​për keqinformim, ima.mk, 1.04.2023, ku Mariçiq thekson: “Ajo që është e mirë është se Bashkimi Evropian e ka kuptuar si një domosdoshmëri, si diçka që duhet ta bëjë vazhdimisht, për të përsëritur se negociatat kanë filluar”.

[lxii] Shihni, për shembull Poligrafi: Pendarovski nuk deklaroi se “njerëzit nga Bullgaria nuk duhej të lejoheshin të kalonin kufirin për të shkuar të adhuronin te varri i Goce Dellçevit”, ima.mk, 01.02.2023.

“Poligraf”: Kush keqinformoi për praninë e policisë bullgare gjatë festimit të ditëlindjes së Goce Dellçevit në Shkup?, ima.mk, 15.02.2023.

[lxiii] Shihni, për shembull,  Poligraf: Kush keqinformon për dëbimin e Hebrenjve nga Maqedonia?, ima.mk, 22.03.2023.

[lxiv] Shihni Lajmi se pas propozimit të partisë së Petkovit, parlamenti bullgar do të votojë deklaratën për Ilindenin është i rremë, 360 gradë, 23.07.2023.

[lxv] Ndryshe nga tezat e zëvendëskryeministrit Mariçiq se “Në kuadrin e negociatave nuk ka asnjë çështje të vetme që lidhet me historinë dhe Protokollin“ (historia dhe protokolli nuk janë pjesë e kornizës së negociatave), përfaqësues të VMRO-DPMNE-së theksuan se  protokolli është pjesë e kornizës së negociatave, dhe tregonin se historia nuk duhet të jetë subjekt në kuadrin e negociatave. Gjithashtu u theksua se në kornizën e negociatave përmendet neni 12 i Marrëveshjes së fqinjësisë së mirë, nga i cili “lindin detyrime për komisione të përbashkëta për harmonizimin e historisë“, prandaj kërkohej  rishikimi i “Marrëveshjes me Bullgarinë“.

[lxvi] Shihni edhe Zoran Bojarovski,  Ka keqinformim se po hiqet lënda e historisë dhe se mësuesit e historisë do të humbasin punën, racin.mk, 26.04.2023.

[lxvii] Shihni, për shembull,  Përfshirja e Bullgarëve në Kushtetutë është që të riinstalohet Bullgaria si pushtuese në Maqedoni si në vitet 1941-1944, expres.mk, 19.02.2023;  CHEPREGANOV NË ANALIZË TË NOVA MAKEDONIJA: Shqiptarët dhe Bullgarët po punojnë për shkatërrimin dhe ndarjen e Maqedonisë si në 1941, Infomax, 1.03.2023.

[lxviii] Shihni për shembull, Aleksandar Litovski, „Dellçevizmi është maqedonizëm“, apla.mk, 03.02.2023: “Kush e bulgarizon historinë maqedonase përmes plagjiaturës ideo-kombëtare nga historiografia bullgare? Kush e bullgarizon vetëdijen kombëtare maqedonase? Kush na bullgarizon si komb? Kush po e bullgarizon të ardhmen maqedonase?

[lxix]  Çepreganov: Nëse heqim dorë nga Kryengritja e Ilindenit, për hir të BE-së dhe marrëveshjes për (jo)miqësinë me Bullgarinë, do të përfundojmë në koshin e plehrave të historisë!, expres.mk, 01.08.2023.

[lxx] Për një shembull tjetër Shihni edhe Zharko Trajanoski,  Keqinformime historike, manipulime politike dhe polarizimi i ri rreth “Qoses” – simbol i ndarjeve, kërcënimeve, gjuhës së urrejtjes dhe ekstremizmit, ima.mk, 22.08.2023.

[lxxi] Me thirrjet “Misia, Thrakia, Maqedonia”, si aludime për “tri zonat gjeografike që sipas qarqeve nacionaliste bullgare përbëjnë “Bullgarinë e Madhe”. Në videon në Facebook të kësaj parade, Xhambazki ka shkruar “Një komb! Dy shtete!” (FOTO+VIDEO) Festa e Mara Bunevës kaloi pa incidente, por jo pa thirrje dhe retorikë provokuese, 360 gradë, 14.01.2023.

[lxxii] Disa media maqedonase gabimisht raportuan se Xhambazki i ka paraqitur këto teza në fjalimin në Shkup.

[lxxiii] Shihni Provokimet bullgare synojnë të mos bëhen ndryshime në Kushtetutën: Intervistë me Gjorgi Spasov, Nezavisen, 27.01.2023.

[lxxiv] E majta kërkon shpalljen persona non grata për gjashtë shtetas bullgarë-armiq të popullit maqedonas, Antropol, 16.01.2023.

[lxxv] Shihni Sulmuesi i Pendikovit akuzohet se ka shkaktuar lëndime të rënda trupore nga urrejtja, 360 gradë, 8.02.2023.

[lxxvi] Një deputet bullgar pretendon: Pendikov nuk është shtetas bullgar, por një nga sulmuesit, Fokus, 30.01.2023.

[lxxvii] Shihni Zoran Bojarovski,  Marrëdhëniet maqedono-bullgare vuajtën nga “dashuria” e Moskës, për Delçevin dhe për Bullgarinë e San Stefanos, civilmedia.mk, 06.02.2023.

[lxxviii] Rumen Radev rikthen në lojë veton për Maqedoninë e Veriut, DW, 09.02.2023: “Aktualisht jemi në gjendje të vetos për anëtarësimin e RS të Maqedonisë në BE, sepse Bullgarët e fqinjit tonë perëndimor ende nuk janë përfshirë në Kushtetutën e saj” (Radev);

“Vetë qeveria në Maqedoni duhet të qëndrojë shumë qartë kundër gjuhës së urrejtjes, e cila çon në përdhosjen e kujtimit të Goce Dellçevit – një revolucionar bullgar që donte ta shihte atdheun e tij të bashkuar” (Jotova).

[lxxix] Shihni Dy mite fqinje dhe “ndryshimet tona kushtetuese”, Skopsko eho, 28.02.2023, ku Natasha Kotlar Trajkova pretendon se “insistimi për “ndryshimet kushtetuese” në rrethanat aktuale është qëllim i keq me pasoja edhe më të këqija për shtetësinë dhe identitetin e popullit maqedonas”.

[lxxx] “Bujar Osmani me një urim për festën kushtuar Bullgarisë së San Stefanos“, TV Alfa, 03.03.2023

[lxxxi] Shihni, për shembull,  Edhe ushqimi maqedonas qenka bullgare, Sofja promovon “Gjuhën e kuzhinës bullgare”, TV Alfa, 26.05.2023: “Kjo nuk është hera e parë që pala bullgare publikon harta me një Bullgari të Madhe që përfshin edhe Maqedoninë. Por autoritetet në vendin tonë nuk reagojnë. Autoritetet maqedonase heshtën edhe kur ministri bullgar Karakaçanov publikoi hartën e Bullgarisë së Madhe dy vjet më parë me rastin e 8 marsit”.

[lxxxii] Shihni Sofja e shqetësuar për fatin e klubeve bullgare, DW, 17.03.2023;  Bullgaria reagon ashpër për fshirjen e klubit “Ivan Mihajllov”, DW, 23.03.2023.

[lxxxiii] Akuzave të Jotovës për “shkeljen sistematike të të drejtave të Bullgarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut”, Kovaçevski u përgjigj se “diskursi i përdorur nga Bullgaria ndaj Maqedonisë së Veriut është, për fat të keq, shumë i ngjashëm me diskursin e përdorur nga Federata Ruse ndaj Ukrainës”. (VIDEO) Kovaçevski nga Rejkjaviku: Diskursi i Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut është i ngjashëm me atë të Rusisë ndaj Ukrainës, 360 gradë, 17.05.2023).

[lxxxiv] Shihni Në Bullgari dhimbjet fantazmë për Maqedoninë janë të mëdha“ DW, 7.03.2023.

[lxxxv] Shihni  Zharko Trajanoski,  Keqinformime historike dhe gjuha “patriotike” e urrejtjes: Pse nuk ka “histori të përbashkët” për “3 Marsin” në Bullgari?, ima.mk, 29.08.2023.

[lxxxvi] Kuptohet, propagandistët pro-rus nuk na informuan fare se Adem Demaçi është fituesi i “Çmimit Saharov për Lirinë e mendimit”, nderimi më i lartë i BE-së, i cili iu dha vitin e kaluar popullit të guximshëm të Ukrainës, dhe më parë ishte marrë nga Aleksej Navallni, Nelson Mandela, Kofi Annan dhe të tjerë. Kur Adem Demaçi mori këtë çmim të lartë nga Parlamenti Evropian në vitin 1991, ai sigurisht nuk u cilësua si luftëtar për një “Shqipërinë e Madhe”, por si “Mandela i Ballkanit” dhe një promovues i përkushtuar i tolerancës dhe pajtimit etnik në Kosovë – me citimet “Kosova u takon të gjithëve” dhe „ne duam një Kosovë të lirë, demokratike dhe multietnike“.Edhe Sasho Klekovski, anëtar i KE të VMRO-DPMNE-së, ka publikuar një mendim personal se “Adem Demachi, si fitues i çmimit Saharov të Parlamentit Evropian në vitin 1991, meriton pak respekt“.

[lxxxvii] Për lidhjen mes narrativave propagandistike të Beogradit dhe Moskës, pas vizitës së Kurtit, shihni Xhabir Deralla,  NARRATIVËT PROPAGANDË: “Mbrojtja vëllazërore” serbe e Maqedonasve nga Shqiptarët, kërcënime për “fatin e Ukrainës” dhe trokitje e armëve, civilmedia.mk, 22.08.2023.

[lxxxviii] Deklaratë e historianit Dr. Milosh Koviq, i cili u citua edhe në lajmet e Sputnik Srbija nga 14.08.2023, ku çështja u trajtua si temë e parë, “Çfarë mesazhi ka dërguar Kurti nga Tetova në Athinë, Shkup, Beograd dhe Podgoricë?“: “Kur të heqësh dorë nga interesat jetike kombëtare, dhe nuk ka asgjë më thelbësore se emri i vendit dhe gjuha, atëherë nuk ka fund. Dhe kam frikë se kjo lloj përmbushjeje e të gjitha kërkesave të parashtruara ndaj Maqedonisë së Veriut çon në anulimin së pari të shtetit maqedonas, e më pas të identitetit kombëtar maqedonas”, tha Koviq në lajmet e Sputnik Srbija.

[lxxxix] Në mbrëmjen e 14 gushtit 2023, Sputnik Srbija publikoi një rrëfim konspirativ të frikshëm Si futet Shqipëria e Madhe në Transversalin e gjelbër.

[xc] Ismail: Brigadën e dytë maqedonase e riemërtuat me bashkëpunëtorët e lëvizjes fashiste – Adem Demaçi, Antropol, 16.09.2023.

[xci] Shihni Mojsoska: Hyrje në një komunitet evropian të mbërthyer në dekadencën e tij – FALEMINDERIT, JO!, Opserver, 22.09.2023: “Bashkimi Evropian, i cili është thellësisht i përfshirë në rehabilitimin e fashizmit dhe nazizmit, është qartazi një mbështetës AKTIV i Sofjes supremaciste.”

[xcii] Për “fitimet” nga “të dyja anët e gardheve etno-politike” pas vizitës së Kurtit, shihni Xhabir Deralla, “Mirësevini në një festë private“, civilmedia.mk, 14.08.2023.

[xciii] Shihni “Ditët e Albin Kurtit në Maqedoni, ndryshime kushtetuese dhe zgjedhje të shpejta të jashtëzakonshme“, Veçer, 14.08.2023: Thua Kurti, me këtë vizitë provokuese, qëllimisht (me urdhër) apo rastësisht (nga çmenduria) në këtë çast i ka varrosur ndryshimet kushtetuese, ndoshta nuk do ta dimë kurrë.